سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار / 395 ص -24 سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران 2 اسمعيل ابونوري ابوالفضل گرمابی. استاد اقتصادسنجی و آمار اجتماعی گروه اقتصاد دانشگاه سمنان esmael.abounoor@gmal.com 2. دانشجوي دکتري علوم اقتصادي گروه اقتصاد مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامهریزي atash-0@yahoo.com تاریخ دریافت: 393/2/ تاریخ پذیرش: 394/07/4 چکيده بحران اقتصادی اخیر در جهان غرب اهمیت ارتباط بین سهم عوامل تولید و رشدد اقتصدادی را پراهمیت ساخته است. در سالهای اخیر بهعلت شواهد بسیار در مورد بیثباتی سهم عوامدل در تولید موضوع»توزیع درآمد عواملی«جایگاه فراموششدۀ خویش را باز یافته اسدت. بسدیاری از تحلیلگران رابطۀ رشدد اقتصدادی و بدابرابری را از دیددگاه»توزیدع درآمدد شخصدی«بررسدی کردهابد ولی ارزیابی اثر سهم عامل کار بر رشد اقتصادی کمتر مورد توجه واقع شدده اسدت. در این مقاله با استفاده از تابع تولید کشش جابشینی ثابت (CES) اثر تغییر در سهم عوامل تولیدد بر رشد اقتصادی هم بهصورت بظری و هم بهصورت تجربی تحلیل شده است. از دیددگاه بظدری در چارچوب بحث کشش جابشینی میان عوامل تولید استدالل شدده اسدت کده افد ایش سدهم عامل سرمایه و در پی آن کاهش سهم بیروی کار موجب کاهش برخ رشد اقتصادی میشدود. از سوی دیگر میتوان گفت که در جوامع مصرفگرا اف ایش سهم سرمایه در تولید از طریق تأثیر بر برخ بهره موجب افت برخ پسابداز میشود و این امر با کداهش بدرخ رشدد اقتصدادی همدراه است. براساس این مطالعۀ تجربی بر پایۀ مشاهدات اقتصاد ایران در دورۀ زمابی 370 تا 390 فرضیهه یا مذکور رد بشده است. O47 O40 E22 E2 D33 طبقهبندي :JEL واژهه يا کليدي: ایران توزیع درآمد عواملی رشد اقتصادی سهم عامل کار. این مقاله از پایانبامۀ کارشناسیارشد ابوالفضل گرمابی با عنوان»تأثیر سهم عامل بیروی کدار بدر توزیدع درآمدد شخصی در ایران«به راهنمایی دکتر اسمعیل ابوبوری در دابشگاه مازبدران استخراج شده است. بویسندۀ مسئول تلفن: 09276

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 2 مقدمه رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی پایهه یا توسعۀ اقتصادیابد. ازاینرو ارتباط رشد اقتصادی با رفاه اجتماعی از زوایای گوباگون بررسی شده است. بیشتر تحلیلگران ایدن عرصده بدا پذیرش اثر مثبت رشد اقتصادی بر رفاه خواهان بهبدود رشدد اقتصدادی بدرای بیدل بده اهداف توسعه و رفاه اجتماعیابد. در این زمینه چگوبگی توزیع مندافع ااصدل از رشدد بین عوامل تولید و اثر توزیع بر تداوم رشد اقتصادی بقطۀ گسسدت بظریدهپدردازان بدوده است. از پیشگامان بظریهپردازی در این عرصه آدام اسمیت است کده بده سدهم ف اینددۀ تعلقگرفته به سرمایه از درآمد معترض است و آن را بازداربدۀ رشد اقتصادی میدابد. بده بظر وی توزیع مناسب شرط الزم برای توسعۀ اقتصادی پرروبق است:»سود غایتی است که در تمام طرحها و تحقیقات صاابان سرمایه مدبظر اسدت. امدا برخ سود مابند اجارهبها و دستم د با روبق جامعه اف ایش و با رکود آن کاهش بمدییابدد. بر عکس برخ سود در جوامع ثروتمند معموال پایین و در جوامع فقیر باالست. برخ سدود معموال در کشورهایی که بدهسدرعت در ادال زوال مدیباشدند بداالترین سدط را دارد. بنابراین منافع این طبقه همان رابطۀ دو گروه دیگر )صاابان زمین و بیروی کدار را بدا منافع عمومی جامعه بدارد«)اسمیت 776. بقش مصرف و پسابداز جامعه در تحقق رشد اقتصادی افرادی مابند کین را به فکدر تشویق دولت در جهت دخالت در بازار برای تداوم سهم بیروی کار از تولید و پیشدگیری 2 از رکود اقتصادی وا داشت. این در بقطۀ مقابل تحلیلهای افدرادی مابندد آرتدور اوکدان قرار دارد که میگوید:»مبادلۀ بین کارایی و برابری بد ر تدرین مبادلدۀ اقتصدادی اجتمداعی ماسدت. مدا بمیتوابیم بازارهای کارا داشته باشیم و )محصوالت آن را بین همه بده تسداوی تقسدیم کنیم«)اوکان. 857 ابدیشۀ رابطۀ معکوس بین کارایی و برابری متون اقتصادی بئوکالسیک و بئدولیبرال را دربرگرفته است. آبها بر این باور بودبد که سرمایهگذاری میتوابد سدرعت رشدد را افد ایش. Smth 2. Okan

3 سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران دهد و در بهایت منافع آن به بیروی کار بی سیاسته یا بظریههای بئولیبراله یا شاهد بروز بحران ه یا سرری خواهدد شدد. امدا از دیدد آبهدا پیگیدری امایت از بیدروی کدار سدرعت رشدد اقتصدادی را کندد مدیکندد. بدا وجدود معاصر مبنی بر رهاسازی بازار بهمنظدور تسدریع رشدد اقتصدادی اقتصادی کنوبی در بازار بیشتر کشورهای دارای اقتصاد بداز هسدتیم. بحران مالی دهۀ اول قرن کنوبی کده اکندون بده رکدود گسدترده ورشکسدتگی و تعطیلدی بخش ه یا تولیدی ابجامیده بیش از پیش دربارۀ فروض سادهابگارابۀ بئولیبرال ها که وامدار ابدیشۀ بئوکالسیکها و بهاییون هستند شکبرابگی بخشه یا شدده اسدت. جالدب اینجاسدت کده از معدودی که مثال در ایاالت متحدۀ آمریکا از رکود در امان مابده اسدت بایدد بده بخش داروسازی کشاورزی و فناوری ه یا با یارابهها و تعرفهه یا کداهش مصدرف از بتدای دولته یا خاص و پیشرفته اشاره کرد که همگی بدهشددت دولت آمریکا امایت میشوبد. کاهش سهم بیدروی کدار در تولیدد و آزادی بددون تأکیدد بدر عددالت در بدازار اسدت کده روی آوردن آمریکا و اروپا به اوراق بهادار پرریسک و مصرف بسیه را موجب شده است. در بوشتۀ ااضر بقش توزیع درآمد بین عوامل تولیدد و تدأثیر افد ایش سدهم عامدل سرمایه بر رشد اقتصادی بررسی می شود. در دهه های اخیر بیشتر تحقیقات اقتصادی بدر تأثیر توزیع شخصی درآمد بر رشد تمرک کردهابد. در بخش دوم ادبیات مطالعدات اخیدر در زمینۀ ارتباط سهم عوامل تولید و رشد اقتصادی مرور شده است. در بخش سوم پدس از بررسی روبد زمابی بوسابات سهم سرمایه در تولید به ابتقاد از بهکدارگیری تدابع تولیدد کاب داگالس در ادبیات رشد اقتصادی و دفاع از کاربرد تابع تولید CES بهعندوان تدابعی واقعبینابهتر میپردازیم. سپس بقش سهم عوامل تولید )در اینجدا سدهم سدرمایه در دو مسیر بر رشد اقتصادی تج یدهوتحلیدل مدیشدود. مسدیر اول مدورد مطالعدۀ مدا کشدش جابشینی بین عوامل تولید و اثر آن بر رشد اقتصادی و مسیر دوم رابطۀ بین سهم عامدل سرمایه در تولید برخ بهره و رشد اقتصادی است. در اینجدا ضدمن اصدالح الگدوی رشدد بسل ه یا همپوش دیاموبد در جهت پوشش تمامی اقشار جامعه اعم از صاابان سدرمایه و بیروی کار استدالل میکنیم که چگوبه در جوامع مصرفگرای کنوبی افد ایش سدهم عامل سرمایه در تولید به کاهش برخ رشد میابجامد. در بخش چهدارم بدا یدک مطالعدۀ. Damond, P.A.

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 4 تجربی در مورد داده ه یا ایران در یدک دورۀ بیسدتسداله )370 تدا 390 سهم عامل کار در GNP بر رشد اقتصادی ایران بررسی میشود. پس اثرگدذاری از آزمون همجمعی بین دو متغیر مورد مطالعه با استفاده از آزمون علیت گربجری بشان داده مدیشدود کده سهم بیروی کار از GNP با دو وقفه بر رشد اقتصادی مؤثر بوده است. سرابجام بدا کمدک آزمون VAR جهت این اثر مشخص میشود. مطالعۀ تجربی این دورۀ زمابی فرضدیۀ مدا مبنی بر اثر مثبت سهم عامل کار در تولید را تأیید میکند. بخش پنجم به بتیجدهگیدری و راهبرد اختصاص دارد. پيشينۀ پژوهش مطالعات اخیر در مورد رشد و بابرابری با بر و ساچ 987( آغاز شدد. آبهدا بدهجدای تحلیل متغیرهای تعیینکنندۀ رشد بلندمدت دالیل بحران بدهی را بررسی کردبدد و بدا شگفتی دریافتند که بابرابری یکی از مهمتدرین دالیدل توضدی ااتمدالی معدوق مابددن بدهیها در دادههای مقطعی کشورهای در اال رشد بوده است. کشدورهای بدا بدابرابری باال مابند برزیل فیلیپین یا موروکو بدهیهای خود را پرداخت بکردبد اما کشورهایی بدا بابرابری کمتر مابند تایلند هند یا توبس بدهی خود را پس دادبد. آبها بیدان کردبدد کده توابایی بازپرداخت بدهیها بهروشنی به ساختار پسابداز در جامعه مربوط است. بدهبظدر 2 میرسد که پسابدازها در اقتصادی با توزیع درآمد یکنواختتر بیشتر است. 3 آلسینا و رودریک )994 در یک مدل درونزای رشدد ارتبداط بدین سیاسدتهدای اقتصادی و رشد اقتصادی را با وجود تعارض منافع عوامل تولید بر سر سدهمهدای کدار و س ر مای ه ب رر سی ک رد بد. آ ب ه دا ض دم ن ا س دتفاد ه از مالی دات ب د ر در آ م دد ب د هعندوان عنصدر بداز توزیعکننده ادعا کردبد سیاستهایی که رشد اقتصادی را بهینه میکنند تنها دولتدی را مدبظر داربد که بگران منافع سرمایهدار 4 محض است درصورتیکه از دیدگاه آبها اهمیت طبقۀ دستم دبگیر بهعنوان عامل مؤثر بر رشد بسیار مهم اسدت. بتدای تجربدی آبهدا بدا. Berg & Sachs 2. شاید بتوان گفت که بابرابری باال در کشورهای در اال توسعه به فرار سرمایه منجر میشود. 3. Alesna & Rodrk 4. Pure Captalst

5 سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران استفاده از مشاهدات سری زمابی سالهای 985-960 برای کشورهای منتخب جهان از این فرض امایت میکند که بابرابری در توزیع درآمد و زمین ارتباط معکوسی با رشد اقتصادی آینده دارد. پرسون و تابلینی )994 به مابند آلسینا و رودریک باور داربد که بابرابری برای رشد مضر است. آبها با بهرهگیدری از مشداهدات سدری زمدابی کشدورهای مختلف به این بتیجه رسیدبد که بابرابری ابتددایی در اوایدل دورۀ بلندمددت بده کداهش رشد اقتصادی در دورهه یا بعد منجر میشود. 2 دبینگر و اسکایر )998 با مطالعۀ دادههدای جدیددتر بده ایدن بتیجده رسدیدبد کده بابرابری در مراال اولیه اثری منفی بر رشد اقتصادی در مراال بعددی دارد. هرچندد آبهدا میگویند که بابرابری در توزیع دارایی ها که زمین بمایابگر آبهاست بی رشد دارد. کالمپ و 3 پریسلر )2000 CES در مدل ه یا رشد ه یا بررسی چ شال تأثیراتی منفدی بدر مرتبط بدا اسدتفاده از تدابع تولیدد رشد بشان میدهد که کشش باالتر جابشینی بین عوامل تولید بده بدرخ 4 پایدار باالتری منجر میشود. آبها یادآور میشوبد که اثر کشش باالی جابشدینی بدین عوامل تولید بر سرعت همگرایی به کمیابی بسبی عوامل تولید وابسته است. 5 زیمولر )2000 از تحقیقات اخیر در مورد رشد اقتصادی ابتقاد مدیکندد. او پدس از بررسی تجربی رابطۀ بابرابری و رشد اقتصادی ارتباط بظری بین توزیع درآمد عدواملی و رشد بلندمدت اقتصادی را بیان میکند. براساس بتای تحقیق وی وجود بدابرابری شدرط الزم برای روبق توسعۀ بلندمدت بیست. زیمولر بر اثر توزیع درآمدد بدر تقاضدا و بدوآوری بهعنوان عنصری مهم ولی فراموششده در تحقیقات اخیر اقتصادی اشاره دارد. 6 کووال )2008 در مقالۀ»توزیع درآمد و رشد«دادههای بریتابیدا و منطقدۀ یدورو را مقایسه میکند. وی بشان میدهد که بین توزیع شخصی درآمد توزیع عواملی درآمدد و رشد اقتصادی ارتباط وجود دارد. در این مقاله تأکید شده است که عملکدرد فدوقالعدادۀ بریتابیا در سالهای 997 تا 2007 ااکی از رشد باالی اقتصدادی هم مدان بدا کداهش. Persson & Tabelln 2. Dennge K. & Squre 3. Klump & Pressler 4. Steady state 5. Zwemuller 6. Kowall

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 6 شدید فقر و اف ایش چشمگیر سهم دستم د بوده اسدت. ایدن در ادالی اسدت کده طدی همین دوره کشورهای منطقۀ یورو رشد پایین و اف ایش فقر و کاهش سدهم دسدتم د را تجربه کردهابد. محرکهای رشد اقتصادی مابند تغییرات قیمدت مسدکن تغییدرات بدرخ پوبد در مقابل یورو روبد برخهای بهره عملکرد صادرات و اسدابهدای ملدی هدی یدک رشد اقتصادی باالی بریتابیا در مقایسه با دیگر کشورها را توضی بمیدهند. او با ترسدیم الگویی توزیع درآمد شخصی و عواملی را متغیره یا بریتابیا میدابد. توربماین و تد وکیس )2009 اصلی توضی دهندۀ رشدد اقتصدادی شدرایط اقتصدادی را ااصدل تقابدل سدرمایهداران و اتحادیههای کارگری میدابند که کارگران را بمایندگی میکنند. آبهدا رابطدۀ بدین سدهم عوامل را در یک مدل رشد AK بررسی میکنند و با چهار راهبرد استاکلبر 2 مددل رقدابتی مددل 5 4 3 مدل همکاری و مدل عدم همکاری بتیجه میگیربد کده همیشده سدهم کار با رشد رابطهای منفی دارد ولی اتخاذ راهبرد همکداری موجدب بدرخ رشدد بداالتر و هم مان سهم کار بیشتر میشود. در مقابل بهکارگیری راهبرد استاکلبر ضمن کداهش سهم کار برخ رشد را بی به پایینترین مقدار در میان چهار راهبرد مذکور میرسابد. مطالعۀ نظري و روش تحقيق بررسی توابع توليد کاب داگالس و CES تصمیم به سرمایهگذاری با توجه به ترکیب و سهم عوامل تولید از تولید صورت میگیرد. در این بخش چگوبگی اثر سهم عوامل تولید بر رشد اقتصادی تج یدهوتحلیدل مدیشدود. همچنین بشان داده خواهد شد که سدهم عوامدل کدار و سدرمایه در تولیدد از دو مسدیر جداگابه بر رشد اقتصادی اثر داربد. البته این دو مسیر هر دو از تصدمیم بده پدسابدداز و سرمایهگذاری میگذربد. اولین مسیر اثر سهم عوامل تولید بر رشد اقتصادی مربدوط بده ابعطافپذیری ساختار تولیددد در قبال جابشینی عامل کار و سرمایه با یکدیگر یا کشدش. Tournemane & Tsouks 2. Compettve equlbrum 3. Stackelberg equlbrum 4. Cooperatve soluton 5. Non-cooperatve barganng

7 سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران جابشینی بین کار و سرمایه است. در این تحلیل بشان داده میشدود کده افد ایش سدهم سرمایه از تولید با اف ایش کشش جابشینی بین عوامل تولید همراه است. دومدین مسدیر اثرگذاری سهم عوامل تولید بر رشد اقتصادی بوسابات برخ بهره اسدت. بایدد بشدان داده شود که واکنش برخ بهره به اف ایش سهم عامل سرمایه چه خواهد بود. آبگاه ارتباط بین برخ بهره و میل به پسابداز تحلیل میشود. بررسی دقیق روبد رشد اقتصادی به گد ینش تدابع تولیددی مناسدب بدرای اقتصداد بستگی دارد. بیشتر تحلیلهای اقتصادی بر پایۀ تابع تولید کاب داگالس بنا شدده اسدت. ابتخاب این تابع تولید مستل م پذیرفتن دو فرض اساسی است که در اینجا بقد میشدود. اولین ویژگی تابع کاب داگالس سهم ثابت عوامل از تولید اسدت و دومدین ویژگدی تدابع کاب داگالس این است که کشش جابشینی عوامل تولیدد در طدول زمدان ثابدت و برابدر وااد است. در واقع سنگ بنای این تابع تولیدد براسداس همدین فدروض گذاشدته شدده است. داگالس با کمک گرفتن از ریاضیدابی به بام کاب با ارائدۀ تدابع کداب داگدالس سهم ثابتی را به عوامل اختصاص داده است. او این مسئله را قابوبی بحثباپذیر میدابدد وی بیان میکند: (»من شخصا اعتقاد دارم که یک وادت اساسی در زبدگی اقتصادی به مابندد زبددگی فی یکی وجود دارد... در همه جا قابون و بظم برقرار است پدس چدرا در تولیدد و توزیدع درآمد اینگوبه بباشد«لپ) داگالس. 967 در تابع تولید کاب داگاس سهم عامل کدار خواهد بود. تابع تولید )Y کاب داگالس بهصدورت زیدر برابر )α و سهم سرمایه بوشته میشود: که در آن سهم عامل سرمایه در تولید برابر است با: Y α α AL K r K Y Y Y α α 2( 3( و سهم عامل کار عبارت است از: w L αy α Y Y. Douglas

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 8 با وجود اصرار اقتصاددابان بئوکالسیک و کین ی بر ثبات سهم عوامل تولیدد شدواهد تجربی گویای واقعیت دیگری است. از دهۀ 970 به بعدد کارهدای تجربدی بسدیاری بدر تغییر در سهم عوامل داللت داشتند. براساس ایدن مطالعدات سدهم عامدل کدار در دهدۀ 970 اف ایش یافته ولی در دهۀ 980 این سهم کاهش داشته است. فقدط کشدورهای ابگلیس و آمریکا بوسان کمی را بشان میدادبد. شدکل بوسدابات سدهم عامدل کدار در برخی از کشورهای اروپایی را بشان میدهد. مدل توزیع منبع: بابک جهابی سال 2006 نمودار. سهم عامل کار نسبت به درآمد کل در چهار کشور نمونۀ اروپایی درآمد عواملی )سهم عامل کدار در بیشدتر کشدورهای اروپدایی بده شدکل U معکوس بوده است. قوابین مصوب به بفع کارگران در دهۀ 970 سهم بیروی کدار را افد ایش داد و وقتی شوک ه یا وارد به اقتصاد بده از بدین رفدتن ارزش افد وده منجدر شدد بدا وجدود محدودیتهایی برای اعمال کاهش اقوق و اخراج کارگران سهم عامل کار افد ایش بیشدتری یافت. بنابراین شرکتها در این دهه به سمت فنداوریهدایی رفتندد تدا سدهم کدار در تولیدد

9 سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران کاهش یابد که پس از آن سهم عامل کار در تولید رو به کاهش بهاد. گفته مدیشدود کداهش سهم عامل کار در دهۀ 980 پاسخی به اف ایش سهم این عامل در دهۀ 970 بدوده اسدت. مطالعدات متعدددی از جملده مطالعدات 2 2003( هوربسدتین )2005 جدوب 3 ویلموبن )200 بی بشان میدهد که بر خالف توضی و ریپداتی کاب داگدالس سدهم عوامدل تولیدد در طول زمان ثابت ببوده است. دراالیکه اف ایش سهم عامل کار در دهۀ 970 بده بدوآوری در تولید بر میگردد کاهش سهم عامل کار در اروپا به اثر منفی رشد آهستۀ موجدودی سدرمایه بر برخ اشتغال پس از تعارضات رخداده در دهۀ 970 مربدوط 4 مدیشدود. جیوابدوبی )2009 در مقالهای عنوان میکند که سهم دستم د در اوایل دهدۀ 980 )یدا در برخدی کشدورها در دهۀ 990 دچار تحولی جدی شده است. او بدا ارائدۀ اطالعدات بدرای 25 کشدور اغلدب توسعه یافته بشان میدهد که سهم کار در 23 مورد یا سقوط کدرده یدا ثابدت مابدده اسدت و بابرابری در 8 کشور یا بدون تغییر مابده یا اف ایش یافته است. این پژوهش ها بههمراه شدمار بسیار دیگری ما را متقاعد میکند که فرض ثبات سهم عوامدل در تولیدد از ضدعفهدای تدابع تولید کاب داگالس است. ویژگی دوم این تابع تولید که مورد ابتقاد است ثابت مابدن کشدش جابشینی عوامل تولید در طول زمان اسدت. کشدش جابشدینی عوامدل تولیدد در تدابع کداب داگالس بهصورت زیر محاسبه میشود: Y AL K w Fl α K r Fk α L 4( K α w ln ln ln L α r 5( K d ln L e w d ln r 6(. Harrso 2. Jones 3. Rpatt & Vlmunen 4. Govannon

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 0 معادلۀ 6 بیان میکند که کشش جابشینی عوامل تولید ثابت و برابر یک اسدت. امدا شدواهد تجربی در مورد کشش جابشینی بین عوامل تولید ااکی از رد فدرض ثبدات آن اسدت. ابعطداف پذیری ساختار تولید همیشه آنگوبه بیست که تابع تولید کاب داگالس بیدان مدیکندد. تجربده بشان داده است که در بیشتر موارد اف ایش قیمت عامل سدرمایه بسدبت بده عامدل کدار اتدی ابدک اثری بر بهکارگیری آن در ساختار تولید بداشته است. کاهش دسدتم د واقعدی در جریدان تولید صنعتی مدرن و هم مان شدن آن با اف ایش بیکاری بیابگر بقض رفتار ابعطدافپدذیر مدورد بظر تابع کاب داگالس است. برخی اقتصاددابان این بیثباتی کشش جابشینی بین عوامل تولیدد را به مرالۀ فعالیت کارخابه مربوط میدابند. آبها معتقدبد هر صنعتی در با کشش جابشینی بسیار پایین بین عوامل تولید روبدهروسدت. جدوب اوایدل دوران فعدالیتش 2003( کوچدک بدودن کشش جابشینی برای عوامل تولید را از خواص تابع تولیدد کوتداهمددت مدیدابدد. بده بظدر وی تفاوتی محسوس جابشینی بلندمدت SR e بین کشش جابشینی کوتاهمدت LR e که در آن e است کده در آن وجود دارد. اسدت بدا کشدش e 7( برای رفع دو ایراد مذکور بهجای تابع تولید کاب داگالس از تابع تولید CES اسدتفاده میکنیم. این تابع در شرایط خاص به تابع کاب داگالس تبدیل میشود. این تابع فدروض غیرواقعبینابۀ ثبات سهم عوامل تولید و کشش جابشینی وااد بین عوامل تولیدد را کندار میگذارد. شکلی از تابع CES که در اینجا استفاده میشود بهصورت زیر است:, تولید بهایی هر یک از عوامل تولید مساوی است با: Y A K L A 0 0 Y K Y L AK K L A L K L 8( 9( 0( در این تابع سهم عوامل متغیر به مقدار( ρ ) وابسته است: rk Y k K K L wl Y l L L K. Jones

سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران معادلۀ 0 بشان میدهد که با اف ایش مقددار (ρ) سدهم سدرمایه مییابد. میکنیم: از تولیدد کداهش برای محاسبۀ کشش جابشینی بین بیروی کدار و سدرمایه بددین صدورت عمدل w r Y Y α K / L K α L w ln ln α ρln K r α L K ln L e w e ln r ρ ( 2( 3( در بمودار 2 مقادیر مختلف کشش جابشینی بین عوامل تولید بشان داده شده است. نمودار 2. کشش جانشينی بين عوامل توليد زمابیکه مقدار ρ مساوی با صفر است این منحنی با خط 45 درجه مماس میشود ایدن همان بقطۀ خاصی است که تابع کاب داگالس بیان میکند. مشاهده میشود که با افد ایش ρ

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 2 کشش جابشینی عوامل تولید کمتر میشود. پس اف ایش سهم سرمایه در اقتصاد هم مدان بدا اف ایش کشش جابشینی عوامل تولید رخ میدهد. در شرایطی که سداختار تولیدد بدهگوبدهای باشد که ابعطافپذیری بسیار کمی در جابشینی عوامل تولیدد وجدود داشدته باشدد سداختار,e برقرار اسدت. تولید از تابع تولید لئوبتیف پیروی میکند جایی که شرایط 0 با اف ایش ابعطافپذیری ماشینآالت در ساختار تولید کشدش جابشدینی بیشدتر مدیشدود و به صفر میل میکند. کشش جانشينی بين عوامل توليد و رشد اقتصادي اال به رابطۀ برخ رشد اقتصادی با مقدار ρ که خود رابطۀ بین رشد با سهم عوامل تولید است اشاره میشود. در محاسبات خویش تابع تولید CES را جایگ ین تابع تولیدد کداب داگالس میکنیم. براساس بسبت تولید به سرمایه داریم: Y K y t t ρ ρ α αkt t kt Y t S t sy t sy t ρ s α αk t K K K k t t t t ρ 4( 5( 6( آبگاه داریم: sr sr Yt g g Y α α k α α k ρ ρ ρ ρ t t t کافی است تا اثر تغییر g بر برخ رشد برای بررسی اثر مقدار کسر )6 ارزیابی شود. برای هر k ب ر تر از صفر داریم: 7( در مخدرج k t با توجه به اینکه مقدار زیر رادیکال در کسر )7 همیشه کمتر از یک است افد ایش که مصادف با اف ایش سهم بیروی کار است موجب کاهش مخرج کسدر در رابطدۀ 6 و در بتیجه اف ایش برخ رشد خواهد شد.

3 سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران نرخ پسانداز و رشد اقتصادي بدر بدرخ رشدد اقتصدادی اثرگدذار با توجه به معادلۀ 6 عنصر دیگری که بهغیر از s است. بهمنظور فهم این اثر از الگدوی رشدد بسدلهدای است تغییرات برخ پسابداز همپوش دیاموبد استفاده میکنیم. ویژگی اصلی این الگو فرض وجدود گدردش جمعیدت بهجای در بظر گرفتن خابوارهایی با عمر بیبهایت است. در این الگو فرض مدیشدود هدر فرد دو دورۀ زبدگی دارد در دورۀ جوابی کدار مدیکندد و بخشدی از درآمدد خدود را بده پسابداز اختصاص میدهد تا در دورۀ پیری استفاده کند. تابع مطلوبیت هر فرد در طول زبدگی بهصورت معادلۀ 8 است: Ct Ct U du بدا زمابی و ضریب ریسکگرید ی اسدت 8( در این تابع σ برخ ترجی اف ایش مطلوبیت بهایی با سرعت بیشتری کاهش مییابد. بنابراین d dc C dc du dc مصدرفکنندده تمایدل کمتری به تغییرات مصرف دارد. برای رسیدن به دیدگاهی جامعتر باید فدرض همگدن بدودن افراد جامعه را رد کرد زیرا بمیتوان گفت که تمامی افدراد جامعده فقدط دسدتم دبگیربد. بده اساب آوردن طبقهای که از سدود سدرمایۀ خدویش ارتد اق مدیکنندد بتدای 9( دقیدقتدری را میدهد. از طرف دیگر باید گفت فرض سادهابگارابۀ دستم د همگن برای تمامی افدراد کدامال مردود است. در اینجا باید مدل را بهمنظور رسیدن به جامعهای با افراد باهمگن اصالح کرد. Y درآمد فرد ام جامعه باشد وی درصدی از ایدن درآمدد را از دسدتم د اگر P خویش دریافت میکند. w و بقیه را از طریق سود سرمایه دریافتی برای فرد ام داریم: Y W Y P 20( و برای جامعه داریم: Y Y Y 2(

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 4 این فرض که ضریب ریسکگری ی برای تمامی افراد جامعۀ یکسان در بظر گرفته شود بی در واقعیت بادرست است. بیشک در یک جامعۀ باهمگن ضرایب ریسکگرید ی متفاوتی را شاهدیم. در اینجا فرض میکنیم جامعه است. ضریب ریسکگری ی بدرای فدرد ام در با توجه به مدل رشد دیاموبد و فرض باهمگن بودن افراد در جامعه تابع مطلوبیت هر U U t t Ct Ct C C n t t 0 فرد بهصورت زیر است: تابع مطلوبیت کل برای جامعه مساوی است با: آبگاه محدودیت بودجهای که هر فرد بدا آن روبدهرو اسدت بدهصدورت زیدر محاسدبه C r P W C P t t t t t C r Y Y C Y t t t t t C γ t C t γ Y γ Y Y r r n t t t 22( 23( میشود: این محدودیت برای کل جامعه بی قابل بمایش است: c n n t d γ 0 C t d γ Yt γyt Y t d r r 0 0 فرد تابع مطلوبیت خود را با توجه به محدودیت بودجه اداکثر میکند. با اسدتفاده از γ 24( 25( 26( 27( روش الگرابژ داریم: θ θ Ct C t C t L λ γ Yt γyt Y t Ct θ θ σ r r 28(

5 سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران L C t C t λ θ L C λ C t σ r L C t t C t C t شرایط مرتبۀ اول برای و برابر است با: 29( t 30( شرایط مرتبۀ اول مقادیر زیر را برای مصرف ارائه میدهد: yelds 0 C t yelds L C t 0 C C C t t r σ r θ مقدار بهدستآمده از معادلۀ 33 را در قید بودجه جایگذاری میکنیم: r C t γ C t γ Yt γyt Y t r r θ σ t t t t θ r θ C Y Y Y S r σθ r سپس خواهیم داشت: بنابراین برخ پسابداز بهصورت زیر بهدست میآید: Y t Y t Y t Y t Y t Y t r r Y t Y t Y t r r برخ پسابداز برای فرد ام برابر است با: 3( 32( 33( 34( 35( 36(

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 6 S r r r 37( 38( تغییرات برخ پسابداز بسبت برخ ریسکگری ی عبارت است از: به بیان دیگر با اف ایش مقدار S 0 θ θ برخ پسابداز اف ایش مییابد. برخ پدسابدداز بدرای جامعه مساوی است با میابگین وزبی برخهای پسابداز افراد جامعه: s r n w r θ θ θ θ θ σ r 39( 40( اگر برای فرد باشد خواهیم داشت: s r 0 s r 0 و اگر برای فرد < θ باشد میتوان بوشت: 4( θ برای برقراری ارتباط بین برخ پسابداز جامعه و برخ رشد اقتصادی به میابگین مقدار در کل جامعه بیاز داریم. بیشک اگر این مقدار برای بیشتر افراد جامعده بد ر را برای کدل جامعده در بظدر گرفدت و بدر وااد باشد میتوان تجربی بشان میدهند که این مقدار با پیشرفت جوامع اف ایش مییابد. تدر از عکدس. مطالعدات زیمدولر )2000 این مقدار را براساس دادههای تجربی باالتر از وااد میدابد. مدیدابدیم کده بدا پیشدرفت جوامع و مصرفیتر شدن یک واادد افد ایش در مصدرف مطلوبیدت بهدایی را بده ابددازۀ بیشتری کاهش خواهد داد. در بمودار 3 منحنی مطلوبیت با توجه به مقدار θ رسم شده است. با اف ایش مصرف مقدار درصد کاهش در مطلوبیت بهدایی افد ایش خواهدد یافدت.. Zwemüller

7 سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران بنابراین میتوان تصور کرد در جوامع کنوبی مقدار میابگین θها ب ر سابق ب ر تر شده است. در بتیجه تدر از واادد و از s r 0 برقرار خواهد بود. نمودار 3. ارتباط مصرف مطلوبيت نهایی و ضریب ریسکگریزي) θ ( برای برقراری رابطهای بین سهم سرمایه و برخ پسابداز باید رابطۀ سدهم سدرمایه بدا برخ بهره را بررسی کرد زیرا rk t Yt Yt r 43( Kt مشاهده میشود که با اف ایش سهم سرمایه در تولید برخ بهره اف ایش مییابد. پدس s برقرار باشد با افد ایش سدهم عامدل سدرمایه در تولیدد بدرخ درصورتیکه r 0 پسابداز کاهش مییابد. از رابطۀ 6 داشتیم: Y Y t t ρ α sr ρ t α k 42( 44(

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 8 چون برخ پسابداز اثری مثبت بر رشد اقتصادی دارد با اف ایش سهم عامدل سدرمایه در تولید رشد اقتصادی کاهش خواهد یافت. با توجه به محاسدبات و اسدتفاده از معادلدۀ 6 بقش منفی اف ایش سهم سرمایه بر رشد اقتصادی روشن است: اف ایش سهم سرمایه صورت کسر را کاهش میدهد و هم مان مخرج کسر را زیاد میکند. ارزیابی تجربی شواهد آماري در این پژوهش از دادههای تولید باخالص ملی ایران برای محاسبۀ رشدد اقتصدادی ) t g) در دورۀ زمابی مورد بظر )390-370 استفاده شده است: GNPt GNPt g t GNP 45( t در بمودار 4 روبد زمابی رشد اقتصادی بشان داده شده است. برای برآورد سهم عامدل کار ( t L در تولید از دادههای مربوط به تولیدد باخدالص ملدی و جبدران خددمات عوامدل تولید از آمار اسابهای ملی ایران موجود در مرک آمار ایران استفاده شده است. منبع: مرک آمار ایران ادارۀ اسابهای نمودار 4. رشد اقتصادي ایران ملی )390-370

9 سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران در بمودار 5 روبد زمابی این متغیر بشان داده شده است. آمار منبع: مرک ایران- ادارۀ اسابهای ملی )390-370 نمودار 5. سهم عامل کار در توليد ناخالص ملی ایران بدون احتساب خوداشتغالی اگرچه در روبد زمدابی سدهم عامدل کدار بمدایشدادهشدده در بمدودار 5 سدهم خدود اشتغالها بادیده گرفته شده بوسابات سهم عامل کار بیابگر بدیثبداتی سدهم عوامدل در تولید است. برآورد مدل به بظر گربجر و بیوبلد )974 استفاده از متغیرهای باپایا در سریهای زمدابی موجدب برآورد رگرسیون کاذب میشود. برای اطالع از پایدایی متغیدرهدا از آزمدون دیکدی فدولر 2 تعمیمیافته ADF( استفاده شده است. بتای آزمون برای دو متغیر در جدول گد ارش شده است. این بتای ااکی از این است که تمامی متغیرها با یک بار تفاضدلگیدری پایدا هستند. بهعبارت دیگر متغیرها جمعی از مرتبۀ اول یا ()I هستند.. Granger & Newbold 2. Augmented Dckey Fuller

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 20 جدول. نتایج آزمون پایایی براي متغيرهاي رشد اقتصادي و سهم عامل نيروي کار Prob درجۀ انباشتگی متغير رشد اقتصادی سهم عامل کار 0 /0044 0/0036 I() I() با توجه به فرایند تج یهوتحلیل بلندمدت با استفاده از تکنیدکهدای هدمجمعدی در مرالۀ بعد از روش جوهابسون )990 برای رسیدن به آزمون هم جمعی استفاده شده است. روش جوهابسون مبتنی بر دو آزمون جدول 2 بتای میدهد. 3 2 اثدر و آزمدون بیشدینۀ مقددار ویدژه اسدت. آزمون هم جمعی بین رشد اقتصادی و سهم عامل کار در تولیدد را بشدان جدول 2. نتایج آزمون همجمعی بين رشد اقتصادي و سهم عامل نيروي کار مقدار بحرانی آزمون اثر آمارۀ آزمون فرضيۀ مخالف مقدار بحرانی آزمون بيشينۀ مقدار ویژه فرض صفر 99 درصد آمارۀ آزمون فرضيۀ مخالف 99 درصد r = 0 r = 5/5977 8.5200 r 2/3748 9/937 r r = 2 5/77700 6.634897 r 2 5/77700 6/634897 زمابیکه آزمون اثر و آزمون بیشینۀ مقدار ویژه بد ر تدر از مقدادیر بحرابدی باشدند فرضیۀ صفر )وجود r بردار همجمعدی رد مدیشدود. براسداس آزمدون اثدر یدک معادلدۀ همجمعی در سط معنای یک درصدد وجدود دارد یعندی رابطدۀ بلندمددتی بدین رشدد اقتصادی و سهم عامل کار در تولید وجود دارد.. Johanson 2. Trace Test 3. Maxmum Egenvalue Test

2 سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران آزمون عليت گرنجر ابگل و گربجر )987 بشان دادبد که اگر دو متغیر سری زمابی همجمع باشند ادداقل یک رابطۀ مستقیم عل ی گربجدر وجدود دارد. وجدود رابطدۀ بلندمددت پایددار بدین رشدد اقتصادی و سهم عامل بیروی کار بشان میدهد که دو متغیر اداقل بدهصدورت عل دی در یک جهت ارتباط داربد. برای یافتن جهت عل یت متغیرها از آزمون عل ی گربجدر اسدتفاده شده است. زمابیکه سری رشد اقتصادی و سری سهم عامل کار همجمع باشند میتوان از مدل VAR برای برآورد استفاده کرد. آزمون علیت گربجر بین رشد اقتصدادی و سدهم عامدل بیروی کار را میتوان با مدل دوطرفۀ زیر اجرا کرد: n g L g t t t j t j n n L g L t t j t j t j n 2 بتای آزمون عل ی گربجر بشان میدهد که فرضیۀ»رشد عامدل گربجدری سدهم کدار بیست«پذیرفته میشود دراالیکه فرضیۀ»سهم کار عامل گربجری رشدد بیسدت«در سط معنای ادود 2 درصد رد بمیشود: بنابراین رابطۀ عل ی یکسدویه از L بده g تأییدد میشود. جدول 3. نتایج آزمون علی گرنجري بين رشد اقتصادي و سهم کار در اقتصاد ایران آمارۀ F رشد اقتصادی فرض صفر علت گربجری سهم کار بیست سطح معناداري 0/8806 0/0223 0/2839 5/2933 علت سهم کار گربجری رشد اقتصادی بیست همچنین بتای آزمون جوهابسون بیابگر این است که با دو وقفۀ زمدابی یدک درصدد اف ایش L )سهم عامل بیروی کار موجب 5/276 درصد افد ایش در g )رشدد اقتصدادی میشود. بتای آزمون VAR در جدول 4 خالصه شده است.

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 22 جدول 4. نتایج آزمون VAR براي دادههاي رشد اقتصادي و سهم عامل نيروي کار g( ) g( 2) L(-) L(-2) c R- squared Adj R-squared F -statstc g 0.77054 (0.2849) [0.6230] 0.257370 (0.2676) [0.9673] 0.95746 (.96997) [0.4860] 5.276256 (.8934) [2.78703] -.245830 (0.52047) [-2.39368] 0.50037 0.346639 3.254828 L -0.02540 (0.0524) [-0.49586] 0.007026 (0.048226) [0.456] 0.2926 (0.35522) [0.36389] -0.250069 (0.3437) [-0.73254] 0.255532 (0.09385) [2.72276] 0.4678-0.22420 0.536460 نتيجهگيري و پيشنهادها هدف اساسی در این مطالعه بررسی رابطۀ سهم عوامل تولید و رشد اقتصادی بدهصدورت بظری و تجربی بوده است. برای این منظور بر موضوع کشش جابشینی عوامل تولید کار و سرمایه تمرک شد تا یکی از مسیرهای اثر سهم عوامل تولید بر رشد اقتصادی توضدی داده شود. براساس بتای اف ایش سهم عامل سرمایه در تولید هم مان با اف ایش کشدش جابشینی بین عوامل از رشد اقتصادی میکاهد. همچنین از اخدالل بحدث رابطدۀ سدهم عوامل و برخ بهره با برخ پس ا بد از ر و ش ن ش دد ک د ه ک دا ه ش س د هم عا م د ل ک دار در ت ولی دد و اف ایش برخ بهره میتوابد با کاهش برخ پسابداز در جامعه برخ رشد اقتصادی را کاهش دهد. بتای آزمون VAR برای دادهه یا سری زمابی اقتصاد ایران بین سالهدای - 370 390 بیابگر این است که اف ایش سهم عامل کار در تولید با دو وقفۀ زمابی اثری مثبدت بر رشد اقتصادی دارد. این موضوع صحت محاسبات بظری ما را در عرصۀ تجربدی بشدان میدهد. البته بوسابات سهم عامل کار در ایران تطدابقی بدا کداهش سدهم ایدن عامدل در بیشتر کشورهای پیشرفتۀ اروپا و آمریکا بدارد.

23 سهم عامل کار از توليد و اثر آن بر رشد اقتصادي در ایران براساس بتای این تحقیق دلیل اصلی بروز بحرانهای اقتصادی سرمایهداری غدرب و بهخصوص بحران اخیر بادیده گرفتن منافع اقتصادی تمامی گروهها و تکیۀ بیش از ادد بده عامدل سدرمایه بدهعندوان بقطدۀ اتکدای رشدد اقتصدادی اسدت. در دهدههدای اخیدر سیاستگذاران بیش از پیش با تشویق به مصرف بسدیه و راهابددازی مؤسسدات مدالی کده اوراق قرضۀ پرریسک را منتشر میکردبد کوشیدبد روبق اقتصادی را هرچندد بدهصدورت ابابوار افظ کنند. اما گذر زمان بشان داد ترکیدن اباب میتوابد به زل لدۀ شددید در بظام اقتصادی بینجامد. این پدیده بحث الگدوی رشدد دسدتم دگرا در مقابدل الگوهدای 3 2 رشد مبتنی بر سود و یا الگوی رشد صادراتگرا )بادیده ابگاشدتن فقدر همسدایه را در میان تحلیلگران اایا کرده است. در این الگدو شایسدتهسداالری دسدتم دگرا مدیتوابدد تکیهگاه اصلی روبق رشد و توسعۀ اقتصادی در ایران باشد. منابع مرک آمار ایران )390.»اسابهای ملی ایران 389-370 «مرکد تهران. آمدار ایدران. 2. Alesna, A. & Rodrk, D. (994). Dstrbutve Poltcs and Economc Growth, Quarterly Journal of Development Economcs 29:27-306. 3. Berg A. & Sachs, J. (988). The Debt Crss: Structural Explanatons of Country Performance, Journal of Economcs 09:465-490. 4. Dennger, K. & Squre, L. (998). New Ways Lookng at Old Issues: Inequalty and Growth, Journal of Development Economcs 57:259-287. 5. Govannon, O. (2009). Functonal Dstrbuton of Income, Inequalty and the Incdence of Poverty: Stylzed Facts and the Role of Macroeconomc Polcy, Unted Natons Research Insttute for Development Report on Poverty Reducton and Polcy Regmes.. Wage-Led Growth 2. Proft-Led Growth 3. Export-Led Growth

تحقيقات اقتصادي / دورۀ 5 شمارۀ بهار 395 24 6. Hornsten, A., Krusell, P. & Volante, G.L. (2005). "The Effects of Techncal Change on Labour Market Inequaltes", n Handbook of Economc Growth, P. Aghon & S. Durlauf (eds.), Elsever. 7. Jones, C.I (2003). Growth, Captal Shares and a New Perspectve on Producton Functons. 8. Klump, R. & Pressler, H. (2000). CES Producton Functons and Economc Growth Scand, Journal of Economcs, 02:4-56. 9. Kowall, N. (2008). Income Dstrbuton and Growth, Grundstengasse. (43): 60. 0. Krame, H. (200). The Alleeged Stablty of the Labour Share of Income n Macroeconomc Theores of Income Dstrbuton Insttute Fur Makrookonome und Konjunkturforscung, Workng Paper, No.. Persson, T. & Tabelln, G. (994). Is Inequalty Harmful for Growth?, Amercan Economc Revew 84: 600-62. 2. Rpatt, A. & Vlmunen, J. (200). Declnng Labour Share Evdence of Change n Underlyng Producton Technology? Bank of Fnland Dscusson Papers, 0/200. 3. Smth, A. (776a). The Wealth of Natons, W. Strahan and T. Cadell, London. 4. Smth, A. (776b). An Inqury nto the Nature and Causes of the Wealth of Natons, Vol.2 of the Glasgow edton, ed.by Campbell, R.H., Sknner, A.s., Todd, W.B, Oxford, Clarendon Press; New York, Oxford Unversty Press. 5. Tsouks, C. & Tournemane, F. (20). SOCIAL CONFLICT, GROWTH, AND FACTOR SHARES Metroeconomca. Internatonal Revew of Economcs, 62(2):283-304. 6. World Bank (20), World Development Indcators, the World Bank. 7. Zwemüller, J. (2000). Inequalty, Redstrbuton and Economc Growth Insttute for Emprcal Research n Economcs Unversty of Zurch, Workng paper. No. 3, pp.-20.